Sztuczna inteligencja (AI) staje się jednym z kluczowych czynników napędzających innowacje i konkurencyjność w globalnej gospodarce. Region Europy Środkowo-Wschodniej (CEE), z jego dynamicznym rozwojem gospodarczym i rosnącym potencjałem technologicznym, może odegrać istotną rolę w tym procesie. Celem niniejszej analizy jest zbadanie potencjału rozwojowego AI w obszarze CEE jako akceleratora innowacyjności i konkurencyjności dla Europy Zachodniej. Przyjrzymy się zarówno pozytywnym, jak i negatywnym aspektom regionu CEE dla środowiska biznesowego. Zdefiniujemy także regionalne wyzwania, włącznie z ograniczeniem eksportu amerykańskich chipów i potencjalnymi konsekwencjami dla regionu.

‍

Potencjał AI w CEE

Dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji w Europie Środkowo-Wschodniej przekształca region w istotne centrum innowacji i konkurencyjności. W Czechach, AI jest wykorzystywana do optymalizacji procesów produkcyjnych i zarządzania energią, co prowadzi do zwiększenia efektywności i obniżenia kosztów operacyjnych. Firmy takie jak CEZGroup inwestują w technologie AI, aby monitorować i przewidywać zużycie energii, co przyczynia się do zrównoważonego rozwoju energetycznego. Węgierski startup AImotive, specjalizujący się w autonomicznych pojazdach, przyciągnął znaczne inwestycje od globalnych firm technologicznych i funduszy venture capital. Rumuńska firma UiPath o międzynarodowym zasięgu oferuje narzędzia, które pomagają firmom zautomatyzować powtarzające się zadania front- i back-office. Intobip, chorwacka firma IT i telekomunikacji, proponuje rozwiązania komunikacyjne w chmurze,takie jak SMS, głosowe wiadomości, powiadomienia push i e-maile. Bułgarska firma Payhawk opracowała zaawansowane rozwiązania do zarządzania wydatkami i automatyzacji rachunków, które pozwalają przedsiębiorstwom na real-time monitorowanie wydatków, automatyczne dopasowywanie paragonów do transakcji oraz automatyzację procesów rachunkowości. Firma jest znana z innowacyjnego podejścia do zarządzania kredytami firmowymi i wydatkami. To tylko kilka dowodów na potencjał rozwojowy tego obszaru.

‍

Efekt domina

Dlaczego postanowiliśmy przyjrzeć się możliwościom branży AI w regionie CEE? Otóż dostrzegamy, że rozwój tego sektora w omawianym środowisku makroekonomicznym ma potencjał wywołać efekt domina, stymulując rozwój innych sektorów gospodarki. Sztuczna inteligencja może być stosowana w szerokim zakresie dziedzin, takich jak medycyna, edukacja, finanse, przemysł, transport i logistyka. Wzrost wykorzystania AI w tych sektorach może prowadzić do zwiększenia efektywności,obniżenia kosztów i tworzenia nowych produktów i usług. Na przykład, w medycynie AI może być wykorzystywana do diagnozowania chorób, opracowywania nowych terapii i personalizacji leczenia. W edukacji zaawansowane narzędzia mogą być użyteczne do tworzenia spersonalizowanych programów nauczania i automatyzacji zadań administracyjnych, a w przemyśle AI z sukcesem może optymalizować procesy produkcyjne i automatyzować zadania. Ponadto, rozwój AI może przyciągnąć inwestycje i talenty do regionu, co również przyczyni się do jego rozwoju gospodarczego. Firmy technologiczne z całego świata mogą być zainteresowane inwestowaniem w CEE ze względu na dostępność wykwalifikowanej siły roboczej i dynamicznie rozwijający się ekosystem startupowy.

‍

Regionalne szanse i wyzwania

Obszar Europy Środkowo-Wschodniej oferuje wiele atutów dla środowiska biznesowego,które mogą sprzyjać rozwojowi AI. Jednym z nich jest niskie bezrobocie, które charakteryzuje wiele krajów CEE. Poza tym konkurencyjne koszty pracy,relatywnie niższe niż w Europie Zachodniej, są atrakcyjne dla inwestorów,którzy szukają bardziej ekonomicznych lokalizacji dla swoich centrów badawczo-rozwojowych i operacyjnych. Co niezwykle ważne, region ten posiada również silne zaplecze specjalistów (w tym światowej klasy) zwłaszcza w obszarze IT i inżynierii oprogramowania. Lokalny potencjał w tym zakresie ma swoje korzenie w tradycji edukacji technicznej, która była rozwijana od dekad. Wysokiej jakości edukacja w dziedzinach STEM (nauki ścisłe, technologia, inżynieria, matematyka) stanowi fundament wykwalifikowanej kadry. Kraje, takie jak Polska, Czechy i Węgry posiadają wiodące uczelnie techniczne, które kształcą inżynierów i programistów na najwyższym poziomie. Programy szkoleniowe i inicjatywy edukacyjne również wspierają rozwój umiejętności związanych z AI, co przyczynia się do wzrostu liczby specjalistów w tej dziedzinie. Dodatkowo, dynamicznie rozwijający się ekosystem startupowy w CEE stwarza sprzyjające warunki dla rozwoju innowacyjnych firm. Wiele regionalnych ‘’jednorożców’’ koncentruje się na tworzeniu innowacyjnych rozwiązań, które mogą być wykorzystywane w różnych branżach na całym świecie. Wreszcie, w ostatnich latach obserwuje się wzrost inwestycji w AI w regionie CEE, co świadczy o rosnącym potencjale tego sektora.

‍

Niemniej należy zaznaczyć, ze region CEE nie jest pozbawiony wyzwań, które mogą hamować jego rozwój. Niska dostępność kapitału, zwłaszcza na wczesnych etapach rozwoju startupów, jest jednym z takich ograniczeń. Choć infrastruktura poprawia się,region wciąż musi nadgonić pod względem dostępności i jakości. Wysokiej jakości infrastruktura telekomunikacyjna i dostęp do szybkiego internetu są kluczowe dla rozwoju firm technologicznych. Tak samo inwestycje w stabilne źródła energii, która jest pochłaniana przez centra danych w ogromnych ilościach. Obszar CEE zmaga się również z brakiem kultury innowacyjności, co skutecznie utrudnia rozwój startupów i nowych technologii. Ograniczona współpraca między sektorem publicznym a prywatnym w zakresie badań i rozwoju także stanowi strukturalną barierę rozwojową. W końcu cały ten wachlarz niedogodności sprawia, że doświadczamy niechlubnego zjawiska tzw. ‘’odpływu talentów’’. Nader często wykwalifikowani pracownicy wyjeżdżają za granice w poszukiwaniu lepszych możliwości rozwoju i finansowania, co stanowi poważne wyzwanie dla rozwoju całego obszaru, a także lokalnego rynku pracy.

‍

Krajobraz start-up’ów w CEE?

W tym kontekście warto przytoczyć raport "State of AI in CEE 2024" autorstwa The Recursive, który analizuje krajobraz sztucznej inteligencji w Europie Środkowo-Wschodniej, obejmując ponad 1350 startupów, inwestorów i podmiotów branżowych. W publikacji wykazano, że  pomimo spowolnienia na rynku VC, inwestycje w AI w regionie utrzymują się na wysokim poziomie. Od 2021 roku zainwestowano 5mld EUR, a do końca sierpnia 2024 r. finansowanie AI wyniosło 593 mln EUR, z szansą na przekroczenie ubiegłorocznych 850 mln EUR. Liderami inwestycji są Polska, Grecja i Chorwacja, odpowiadające za ponad 75% finansowania.

‍

Region CEE przyciąga uwagę zachodnich inwestorów, w tym gigantów takich jak Andreessen Horowitz i Toyota, którzy zainwestowali w lokalne startupy. Europejscy inwestorzy, tacy jak Atomico, również angażują się w regionie. Obserwuje się rozwój pionowej sztucznej inteligencji, ze specjalizacją w branżowych rozwiązaniach. Sektor mediów AI pozyskał ponad 120 mln EUR, a AI w opiece zdrowotnej podobne kwoty. Oczekuje się, że opieka zdrowotna, cyberbezpieczeństwo i finanse staną się głównymi obszarami innowacji AI w CEE. Chociaż brakuje dużych przejęć, międzynarodowi liderzy technologiczni dokonują strategicznych akwizycji w regionie.

‍

Mimo dużego zainteresowania VC, rozwój wysokiej jakości startupów nie dorównuje dostępnemu finansowaniu. Autorzy raportu podkreślają, że rządy i liderzy ekosystemu powinni skupić się na przyciąganiu globalnych sieci, zasobów i talentów. Atutami regionu są talent techniczny, opłacalność i dynamiczna kultura, co przyciąga zachodnich założycieli. Ekosystem AI w CEE znajduje się w przełomowym momencie, z silnym impetem i rosnącym zainteresowaniem globalnych inwestorów.

‍

Rola Polski jako lidera rozwoju na europejskiej mapie AI

Polska wyróżnia się na tle innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej i dobrze zarządzana mogłaby stać się centralnym ośrodkiem rozwoju AI w regionie. Warszawa przyciąga międzynarodowe inwestycje, przykładem jest choćby Google czy Microsoft, które otworzyły tu swoje centra badawczo-rozwojowe przyczyniając się do wzmocnienia krajowego ekosystemu AI. Atrakcyjność Polski wynika głównie z dużego odsetka specjalistów i talentów informatycznych.

‍

Warto dodać, że Polska posiada własny model językowy Bielik v2 i pracuje nad kolejnym  dużym modelem językowym PLLuM (Polish Large Language Model), który ma być w pełni otwarty i darmowy.  Oto kilka przykładów polskich start’upów, które odniosły sukces:

‍

- Synerise to firma zajmująca się oprogramowaniem, specjalizująca się w big data i sztucznej inteligencji. Opracowują i licencjonują platformy, które analizują i interpretują dane behawioralne, automatyzują procesy biznesowe i dostarczają użytecznych informacji dla organizacji. Rozwiązania Synerise są wykorzystywane w zarządzaniu relacjami z klientami, analityce biznesowej i innych obszarach.

‍

- Vasco AI jest znana z przenośnych urządzeń do tłumaczenia, które obsługują ponad 112 języków. Te urządzenia pomagają użytkownikom efektywnie komunikować się w różnych sytuacjach, takich jak podróże, biznes i codzienne interakcje. Vasco AI oferuje funkcje takie jak tłumaczenie głosowe,tłumaczenie zdjęć i tłumaczenie tekstu, co ułatwia rozumienie i bycie zrozumianym w różnych językach.

‍

- ElevenLabs to polski startup specjalizujący się w technologii zamiany tekstu na mowę opartej na sztucznej inteligencji. Ich platforma może generować bardzo realistyczną mowę przypominającą mowę ludzką w 32 językach, co czyni ją przydatną do audiobooków,nagrań głosowych w filmach i nie tylko. Zyskali znaczące uznanie i finansowanie, wyceniając firmę na ponad 3 miliardy dolarów.

‍

- DocPlanner, znany bardziej pod nazwą ,,ZnanyLekarz’’, to globalna platforma opieki zdrowotnej,działająca w 13 krajach, która pomaga pacjentom znaleźć i umówić się na wizytę u lekarzy. Pomagają również lekarzom w zarządzaniu ich praktykami i budowaniu ich reputacji online. DocPlanner działa w wielu krajach i jest znany z kompleksowych rozwiązań zarówno dla pacjentów, jak i dostawców opieki zdrowotnej.

‍

- Booksy to platforma do planowania i rezerwacji przeznaczona dla małych firm, w tym salonów i spa. Umożliwia klientom umawianie wizyt online i pomaga firmom efektywnie zarządzać swoim harmonogramem.

‍

- Campus AI koncentruje się na współpracy ludzi i sztucznej inteligencji, oferując platformę do nauki i stosowania umiejętności związanych z AI. Udostępniają interaktywne kursy, rynek usług AI oraz programy społecznościowe do zdobywania praktycznego doświadczenia. Ich celem jest pomoc osobom i firmom w skutecznej integracji AI w ich workflow.

‍

- Nomagic specjalizuje się w inteligentnej robotyce dla e-commerce i retail. Ich rozwiązania robotyczne obsługują zadania takie jak zbieranie, sortowanie i pakowanie przedmiotów w magazynach. Ich celem jest automatyzacja powtarzalnych zadań manualnych, poprawiając wydajność i obniżając koszty. Nomagic współpracuje z firmami logistycznymi, oferując dostosowane rozwiązania.

‍

- Sky Engine AI koncentruje się na rozwiązaniach z zakresu wizji komputerowej i deep learning. Używajądanych syntetycznych do trenowania modeli AI, co sprawia, że proces jest skalowalny, wydajny i opłacalny. Ich rozwiązania mają na celu wykorzystanie potencjału AI w różnych zastosowaniach.

‍

Według wcześniej wspomnianego raportu „State of AI in CEE 2024”, Polska dominuje w finansowaniu, z polskimi startupami AI przyciągającymi ponad 171 miliony euro w 2024 roku. Firmy takie jak Eleven Labs (73,6 mln euro), Campus AI (9,2 mln euro), Nomagic (8 mln euro), Synerise (7,8 mln euro), SKY ENGINE AI (6,4 mln euro) i Edrone (4,7 mln euro) są na czołówce w zakresie inwestycji. Polska jest również liderem w regionie pod względem liczby nowych funduszy VC.

‍

Z kolei raport ,,Unlocking europe’s ai potential in the digital decade’’ od Amazon Web Services, opublikowany w 2024 roku, podkreśla, że adopcja AI w Polsce rośnie najszybciej w Unii Europejskiej, co może przynieść dodatkowe 576 miliardów złotych dla polskiej gospodarki do 2030 roku. Obecnie 30% polskich firm wdraża rozwiązania AI, co stanowi 36% wzrost rok do roku. Wzrost inwestycji, zainteresowanie technologiami AI i mocne zaplecze kadrowe świadczą o ogromnym potencjale Polski w dziedzinie sztucznej inteligencji.

‍

Cios ze strony USA. Globalna polityka a potencjał regionu

Chwilę przed zaprzysiężeniem Donalda Trumpa na 47. Prezydenta USA, Biden postanowił zakończyć swoją kadencje z rozmachem. Poprzednia administracja opublikowała dokument "AI Diffusion Rule", który de facto oznacza ograniczenie eksportu zaawansowanych chipów sztucznej inteligencji do wybranych krajów, w tym Polski. Nowe przepisy mają na celu ochronę wiodącej pozycji USA w dziedzinie AI oraz uniemożliwienie przeciwnikom (m.in. Chinom i Rosji) wykorzystania tej technologii do celów wojskowych i strategicznych. Polska, jak i cały region CEE znalazł się na liście krajów objętych częściowymi restrykcjami , co sprawia, że może importować jedynie ograniczoną liczbę chipów AI.Taka decyzja negatywnie wpłynie na zdolność polskich firm i instytucji badawczych do rozwijania zaawansowanych technologii AI, co z kolei może osłabić konkurencyjność Polski (oraz całego regionu) na arenie międzynarodowej. Przepisy te wejdą w życie przed zakończeniem 120-dniowego okresu konsultacji publicznych,a póki co mają charakter tymczasowy. Polski minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski powiedział, że decyzja Białego Domu jest „niezrozumiała i nie opiera się na żadnych merytorycznych powodach”. Ministrowie spraw zagranicznych Łotwy, Estonii i Litwy stwierdzili we wspólnym oświadczeniu, że podważa ona „rozwój naszych krajowych ekosystemów AI”. Wspólne oświadczenie w tej sprawie wydali również wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Henna Virkkunen i komisarz Marosz Szefczovicz "Uważamy, że w interesie gospodarki i bezpieczeństwa USA leży również, aby UE kupowała od USA zaawansowane układy sztucznej inteligencji bez ograniczeń: ściśle współpracujemy, w szczególności w dziedzinie bezpieczeństwa, i stanowimy dla USA szansę gospodarczą, a nie zagrożenie dla bezpieczeństwa. (…) Z niecierpliwością czekamy na konstruktywną współpracę z kolejną administracją USA. Jesteśmy przekonani, że możemy znaleźć sposób na utrzymanie bezpiecznego transatlantyckiego łańcucha dostaw technologii sztucznej inteligencji i superkomputerów, z korzyścią dla naszych przedsiębiorstw i obywateli po obu stronach Atlantyku". Warto dodać,że przyszłość tych przepisów może się zmienić w zależności od podejścia nowej administracji Trumpa. Zatem los obszaru CEE nie jest ostatecznie przesądzony, niemniej postawa USA jest sygnałem (ostrzegawczym) gdzie nas plasują najwięksi polityczni gracze w twardej grze o dominację.

‍

Kolejnym dużym politycznym ciosem dla rozwoju CEE w obszarze AI jest niedawno ogłoszona przez Trumpa inwestycja sektora prywatnego w infrastrukturę sztucznej inteligencji w Stanach Zjednoczonych, która ma wynieść do 500 miliardów dolarów. Firmy OpenAI, SoftBank i Oracle planują wspólne przedsięwzięcie o nazwie Stargate, które ma na celu budowę centrów danych i stworzenie ponad 100 000 miejsc pracy. Pierwsze centra danych są już w budowie w Teksasie. Inwestycja ma na celu wzmocnienie pozycji USA w technologii AI i przewyższenie rywalizujących krajów. Co to oznacza dla nas? Ogłoszona skala finansowania tego przedsięwzięcia powoduje, że znacznie zwiększa się dystans pomiędzy globalnymi graczami a gospodarkami, które aspirują do owej rywalizacji w dziedzinie AI. W konsekwencji możemy zostać zduszeni, co naturalnie przyspieszy odpływ talentów informatycznych.

‍

Podsumowanie

Europa Środkowo-Wschodnia przechodzi cichą rewolucję technologiczną, stając się motorem innowacji. Firmy takie jak rumuński UiPath, polski Docplanner, chorwacki Infobip i bułgarski Payhawk  pokazują, że AI może być siłą napędową postępu w różnych sektorach. Region ten, dysponując dużą ilością inżynierów i absolwentów STEM, co daje solidne podstawy do rozwoju sektora technologicznego.Wzrost wycen firm i zwiększony udział inwestycji spoza UE świadczą o rosnącej atrakcyjności regionu. Region dynamicznie rozwija się jako ośrodek talentów w dziedzinie sztucznej inteligencji, odnotowując 7,2% wzrost liczby specjalistów AI od 2023 roku. Region oferuje coraz więcej możliwości i poszerza pulę talentów, szczególnie w obszarach takich jak uczenie maszynowe, widzenie komputerowe i robotyka.

‍

Niemniej, region ten nadal boryka się z wyzwaniami, takimi jak niskie finansowanie badań w porównaniu z czołowymi graczami globalnymi, mniejsze zaangażowanie sektora prywatnego oraz deficyt w obszarze badań i rozwoju. Chociaż lokalne inicjatywy starają się zredukować lukę kompetencyjną, konieczne są szersze strategie, aby skutecznie rozwijać i przyciągać talenty AI. Na poziomie europejskim istnieją działania, takie jak "Strategiczne planowanie rozwoju umiejętności AI w Europie", mające na celu zmniejszenie tej luki, jednak brakuje spójnej strategii na szerszym poziomie, która pomogłaby pielęgnować i przyciągać talenty AI. W odpowiedzi na te wyzwania, wiele krajów CEE koncentruje się na inicjatywach badawczych związanych ze sztuczną inteligencją, takich jak polski IDEAS i bułgarski INSAIT, inwestując również w programy edukacyjne i szkoleniowe.

‍

Aby w pełni wykorzystać potencjał AI, kraje regionu powinny skupić się na działaniach, które pomogą zatrzymać talenty i zwiększą atrakcyjność tego obszaru dla inwestycji zagranicznych, np.  poprzez poprawę infrastruktury i zmniejszenie niepewności regulacyjnej. W obliczu tych wyzwań, region CEE musi działać szybko, aby wykorzystać potencjał AI, w przeciwnym razie ryzykuje utratę talentów.

‍